नेपाली आकाशमा मडारिएको कालो बादलः नेपालमा ५८ औं हवाई दुर्घटना! कसरी बँच्न सकिन्छ?

-Pradeep Pariyar Thapa

Updated: Exclusive: माछापुच्छ्रे सुन्दर हिमालको काखमा अवस्थित पोखरा नगरीमा आईतवार भएको यति एयरलाइन्सको विमान दुर्घटनामा ७२ जनाको दुखान्तले नेपाली समाज स्तब्ध बनाएकोछ। र, नेपाली आकाशमा बारम्बार हुने यस्ता हवाई दुर्घटनालाई लिएर अर्को वहस शुरू भएको छ- नेपाली आकाश कति सुरक्षित छ? सन् १९६१ यता नेपालमा ५८ औं हवाई दुर्घटना घटी सकेकोछ। उता हेलिकप्टर दुर्घटनाको संख्या पनि ३६ पुगिसकेको छ । विगतका ६२ वर्षहरूमा झण्डै वर्षेनी जस्तो भएका ५८ हवाई दुर्घटनाहरू किन भैरहेकाछन्? नेपालको सुन्दर भौगोलिक बनावटको पहाडी कुनाकन्दरामा अवस्थित विश्वकै खतरनाक मानिने विमानस्थलहरूको प्रस्थान र अवतरणमा हुने अप्रिय दुर्घटनाहरूको कारण के होलान् या विशेष गरी पुराना सेकेंड ह्याण्ड हवाईजहाजहरूको उपयोचित मर्मत संभार र चुस्तदुरूस्त सुपरिवेक्षणको कमिकम्जोरी पो होकि? नेपाल सरकारले नेपाली आकाशमा मडारिई रहने हवाई दुर्घटनारूपी कालो बादलको पर्दा हटाएर सुरक्षित अवतरणको मन्चन (व्यवस्थापन) कहिले गर्ला? यो पछिल्लो परिघटनाले माथि उल्लेखित अनुत्तरित प्रश्नहरू खडा भएकाछन्।

पोखराको त्यो भयानक दुखान्त

पोखरा ओर्लिनेक्रममा आईतवार (माघ १/जनवरी १५) मा दुर्घटनाग्रस्त यति एयरलाइन्सको विमान दुर्घटनामा ७२ जनाको दुखान्त भएको छ। नेपाल सरकारले ६९ जनाको शब सनाखद भएको जानकारी गराएकोछ जस मध्ये सो विमानमा ५३ जना नेपाली सहित ५ भारतीय, ४ रसियन, २ कोरियन र एकएक जना आइरिस, अर्जेन्टिनी, अस्ट्रेलियाली र फ्रान्सेली सवार थिए । सो मध्ये दुई जना पाईलट, दुई परिचारिका, दुइ बालकहरु र तीन जना शिशुहरू पनि रहेको जानकारी दिइएको छ । नेपाली सेनाका प्रवक्ता सहायक रथी कृष्णप्रसाद भण्डारीले  दुर्घटनाग्रस्त विमानबाट कुनै पनि यात्रु जीवित उद्दार नगरिएको जानकारी दिएकाछन् । बाँकी तीन जनाको खोजी जारी रहेकोछ।

यति एयरलाईन्सको यो 9N-ANC कोड अंकित पन्ध्र वर्ष पुरानो डबल ईन्जिन ATR विमानले आईतवार विहानदेखि तीन उडान भरेको थियो जुन छोटो दुरीमा नर्मल उडान मानिन्छ। बिहान ७ बजे काठमाडौंबाट पोखरा र ७:४५ मा पोखराबाट काठमाडौं फर्केर पुनः बिहानै १०:३२ मा काठमाडौंबाट पोखराका लागि उडेको थियो । काठमाण्डौंदेखि पोखराको दूरी ८० माईल्स (१२९ किलोमिटर) रहेको छ भने यात्रा झण्डै २५ मिनेटमा पुरा हुन्छ। तर उक्त हवाईजहाज बिहानको १०ः५० नबज्दै नवनिर्मित पोखरा अन्तराष्ट्रिय विमानस्थल नजिकैको सेती नदीको खोंच (gorge) मा दुर्घटनाग्रस्त हुन पुगेको थियो । यो विमानले गत पौष ७ गते नवनिर्मित विमानस्थलमा डेमो उडान गरेको थियो भने पौष १७ गते उद्घाटन समारोहका दिन उडान भर्ने पहिलो जहाज पनि यहीं थियो ।

कस्तो हो यो 9N-ANC विमान?

यो विमानमा Pratt & Whitney Canada PW127F मोडलका दुई ईञ्जिन रहेको थियो भने यो विमान सन् २००७ मा निर्मित विमान हो । सुनिल उलकका अनुसार यो विमान lsf Investec कम्पनीले खरिद गरेको सो विमान भारतीय विवादित विमान कम्पनी किङ फिसरलाई लिजमा उपलव्ध गराए पछि VT-KAJ कोडका साथ २००७ को अगष्ट १७ बाट भारतीय आकाशमा उड्न थालेको थियो । कन्स्ट्रक्सन नम्वर ७५४ रहेको सो विमान २०१२ को अन्तमा किङ फिसरले फिर्ता गरेको थियो । त्यसपछि अप्रिल २०१३ मा मर्मत गरि थाइल्यान्डको नोक एयरलाई पुनः लिजमा उपलव्ध गराएको थियो । सन् २०१९ को अप्रिल २६ बाट भने नेपाली विमान कम्पनी यति एयरलाइन्सले लिजमा लिएर 9N-ANC कोडमा उडाउन थालेको थियो ।

नेपालमा हवाई दुर्घटनाको ईतिहास

नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणका अनुसार आइतबार भएको विमान दुर्घटना ५८ औं हो । अनलाईनखवर डट कमका अनुसार यि मध्ये दुई वटा इन्जिन भएका जहाज ४९ वटा दुर्घटनामा परिसकेका छन् भने ८ वटा जहाजमा सिंगल इन्जिन थियो । नेपालको आन्तरिक उडानतर्फ पहिलो दुर्घटना विसं २०१८ सालमा भएको थियो । भैरहवामा भएको ९-एन एएडी जहाज दुर्घटनामा ४ जना यात्रुले ज्यान गुमाएका थिए । त्यसैगरी, नेपालको हवाई इतिहासमा हेलिकप्टर दुर्घटनाको संख्या ३६ पुगिसकेको छ । नेपालमा पहिलो हेलिकप्टर दुर्घटना सन् १९७९ मा लाङटाङमा दुर्घटनामा परेको थियो । पछिल्लो पटक सन् २०१९ मा मनाङ एयरको एनएन-एएलसी हेलिकप्टर दुर्घटनामा परेको थियो ।

सविस्तार समाचार अनलाईन खवरको यो लिंकमा आन्तरिक उडानकै ठूलो जहाज दुर्घटना, पहिलो एटीआर पढ्नुहोस्। https://www.onlinekhabar.com/2023/01/1248068

तेश्रो ठूलो जनधनको क्षति

नेपालमा यति एयरलाइन्सको यो तेश्रो ठूलो जनधनको क्षति भएको हवाई दुर्घटना हो। यस अघि सन् १९९२ को जुलाई ३१ मा घोप्टेभीर नजिकै थाई एयरवेजको विमान दुर्घटनाग्रस्त हुँदा ११३ जनाको निधन भएको थियो भने सोही सालकै सेप्टेम्वरमा पाकिस्तान ईन्टरनेसनल एयरलाइन्सको विमान काठमाण्डौं नजिकैको आठ हजार फिट अग्लो भट्टेडाँडामा ठोक्किंदा १६७ जनाको निधन भएको थियो।

यति एयरलाइन्सको संथापना र ट्रयाक रेकर्ड

यति एयरलाइन्स २५ वर्ष अघि सन् १९९८ को सेप्टेम्वरमा स्थापना भएको नेपालकै सबैभन्दा ठूलो प्राईभेट एयरलाइन्स कम्पनी हो। उक्त एयरलाईन्सका अनुसार उसले क्यानाडामा बनेको DHC6-300 Twin Otter एकल ईन्जिन विमानबाट आफ्नो हवाई सेवा शुरू गरेको थियो। यो नेपालको एक मात्र IATA (The International Air Transport Association) संस्था संचालित The IATA Standard Safety Assessment (ISSA)  द्वारा विश्वस्तरीय हवाई सुरक्षा मापदण्ड प्राप्त नेपाली हवाई कम्पनी हो। यति एयरलाइन्सले आफ्नो आधिकारिक वेबसाइटमा भनेको छः “Yeti Airlines is IATA approved ISSA Operators. We were the first and at present only Nepalese airline to attain IATA approved global safety standards. Our unyielding commitment and focus on operational safety meets internationally recognised standards…Today the airline has spread its wings to operate 16 aircraft – making it the largest domestic airline with the widest network in Nepal.” Source: https://www.yetiairlines.com/content/message-from-md?mobile=

यति एयरलाइन्सका संस्थापक जो तीन वर्ष अघि हेलिकप्टर दुर्घटनामा निधन भए

यति एयरलाइन्सका संस्थापक सुपरिचित पर्यटन व्यावसायी आंग छिरिंग शेर्पा (2 October 1964 - 27 February 2019) हुन्। उनी सन् २०१९ को फेब्रुवरी १९ मा ताप्लेजुंगको प्रशिद्ध पाथीभरा देवि मन्दिरमा पूजा गरेर काठमांडू फर्किंदै गर्दा हेलिकप्टर दुर्घटनामा परी निधन भएका थिए। उनले सन् १९९८ मा यति एयरलाइन्स शुरू गर्नु अघि सन् १९९३ एयर डाईनेस्टीको स्थापना गरेका थिए। सन् १९९२ मा उनी र उनको परिवारका अन्य सदस्यहरू मिलेर स्थापना गरेको थामसेर्कु ट्रेकिंग कम्पनीले ३ हजारभन्दा बढीलाई रोजगारी दिंदै आएकोछ। यो कम्पनीले सन् १९९७ मा नेपालको नं.१ ट्रेकिंग कम्पनी बन्न सफल भएको थियो भने पछिल्लो १६ वर्षसम्म त्यो अग्रता कायम गर्न सफल भएको थियो। Source: https://www.thamserkutrekking.com/timeline

दुर्घटनाबाट शिक्षाः सपरिवार यात्रा नगर्ने कि?

पोखरामा भएको यो हवाई दुर्घटनामा पनि नेपालका विगतमा भएका अन्य हवाई दुर्घटनाहरूमा जस्तै धेरै जनाको सपरिवार निधन भएको हृदयविदारक कहानीहरू समाचारमा बाहिर आउन थालेकोछ।

Dr. Sushil Shrestha and his family. Photo courtesy: OnlineKhabar

सो विमान दुर्घटनामा काठमांडूका सुपरिचित मेडिकल डाक्टर सुशील श्रेष्ठ, उनकी श्रीमती डा. सोना दिवारक र उनीहरुका १० महिनाको छोरासहित तीनै जनाको मृत्यूको खवरले कस्को मुटु छियाछिया हुन्न होला?

नेपाल सरकारको परामर्शदाता ३८ वर्षीय डा. श्रेष्ठ काठमांडूमा राष्ट्रिय ट्रमा सेन्टरमा कार्यरत युवा अर्थोपेडिक तथा स्पाइन सर्जन डाक्टर थिए । उनी ट्रमा सेन्टरमा ६ वर्षदेखि काम गर्दै आएका थिए । उनी आफ्नो सपरिवारकासाथ पोखरा सहरमा रहेको घरमा छुट्टी मनाउन जाँदै थिए । तर उनको यो दुर्भाग्यपूर्ण पचीस मिनेट मात्रको छोटो काठमांडू-पोखरा हवाई यात्राले उनको सपरिवारको युगयुगान्तरको निम्ति आशान्वित र श्रेष्ठ दम्पतिले सृजना गरेको सानो सुखी परिवाररूपी वंशजको जीवनयात्रानै सदाको लागि अन्त्य गरिदिएकोछ।

यस्ता कारुणिक कहानीहरू यो दुर्घटनाका ७२ जनाको एउटै थर र जाति उल्लेखित नामहरूको अध्ययनबाट पनि अनुमान लगाउन सकिन्छ। यस्तो अकल्पित दुखान्तबाट जोगिने कुनै उपाय छ?

कतिलाई अझै सम्झना ताजै हुनु पर्छ- विश्व प्रसिद्ध अमेरिकी बास्केटबल खेलाडी ४१ वर्षीय कोबे ब्रायन्टको मृत्यू हेलिकप्टर दुर्घटनामा परी सन् २०२० को जनवरी २६ तारिख भएको थियो। उनी आफ्नी १३ वर्षीय छोरी गियन्नालाई लिएर बास्केबल खेल प्रतियोगितामा भाग लिन आफ्नी छोरीका साथ ६ जना साथीहरू र एक पाईलटसंग उडेका थिए। तर कोबे छोरीको त्यो खेलकूद प्रतियोगितामा पुग्नै नपाई हेलिकप्टर दुर्घटनामा परी छोरी र अन्य सवार यात्रुहरूकोसाथ अकल्पनीय दुखान्तपूर्ण निधन हुन पुगे। यो दुर्घटनामा नपरेका, घरमै रहेका उनकी श्रीमति भेनेसा ब्रायन्ट र तीन वटी छोरीहरू १७ वर्षीय नाताली, ३ वर्षीय बियान्का र सात महिनाको क्याप्री सौभाग्यवस बाँचे। ब्रायन्टको सपरिवार एउटै हेलिकप्टरमा जान सक्थ्यो तर कोबे र भेनेसाले जानीबुझी हेलिकप्टर, हवाई या कुनै पनि यात्रा एकैसाथ सपरिवार नगर्ने निर्णय लिएका थिए। जुन निर्णयले ब्रायन्ट परिवार वंशजको नामोनिशान सदाको लागि नासिनबाट बँचायो। कोबे र भेनेसाको जस्तो यात्रा योजना मात्र पालना गर्ने हो भने कसैको पनि सपरिवारको जीवन यात्रा एक्कासी छोटिएर भौतिक र वंशानुगत घरको ताला सदाको लागि लगाउनु पर्ने नियतीबाट बँच्न सकिन्छ कि? हुन त, लेखान्तलाई कसैले कसै गरी टार्न सकिंदैन भनिन्छ तर पनि सावधानी अपनाउने कि?