-डा. उत्तमबाबु श्रेष्ठ, वातावरणविद
Exclusive: काेराेनाभाइरस (काेभिड १९) भाइरस मुख्यत तीन तत्वहरू: आरएनए, प्राेटिन र लिपिड (एक प्रकारकाे बाेसाे) मिलेर बनेकाे सुक्ष्म कण (एक इन्चलाइ दश लाखले भाग गर्दा जति आउँछ लगभग त्यत्राे साइजकाे) हाे । यहाँ फाेटाेमा देखाएकाे जस्तै । यसकाे वाहिर आवरणमा लिपिड (बाेसाे) हुन्छ । सावुन पानीले हात धुँदा काेराेनाभाइरसकाे वाहिरकाे वाेसाेले वनेकाे आवरण ध्वस्त हुन्छ, काेराेनाभाइरसकाे त्याे सुक्ष्म कण निस्प्रभावी बन्छ, मर्छ । त्यहि भएर यसका विज्ञहरूले सावुनपानीले हात धुनु भनेकाे हाे । बाँकी बिबरण तलको लिंक या प्याराग्राफमा पढ्नुहोस्:
आरएनएले भाइरसकाे अनुवंश (जीन) प्रसारित गर्दछ, जसरी मानिस वा अन्य जनावरहरूमा डिएनएले गर्दछ । प्राेटिनले मानिस वा अन्य जनावरमा यसलाइ सार्न (हाम्राे भाषामा भन्दा संक्रमित गर्न मद्दत गर्दछ) । यसकाे प्राेट्रिन क्राउन (मुकुट) आकारकाे हुने भएकाेले यसलाइ काेराेना भाइरस भनिएकाेरहेछ । लिपिड अर्थात वाेसाे यसकाे सुरक्षा कबच भइहाल्याे, हाम्राे छाला जस्ताे । हामीले मासु खाँदा हातमा लागेकाे वाेसाे पखाल्न सावुनकाे प्रयाेग गर्छाैं । सावुनमा भएकाे रसायनले वाेसाेकाे अणुलाइ ध्वस्त गर्छ र हातमा लागेकाे वाेसाे जान्छ । हाे, त्यसरी नै सावुन पानीले हात धुँदा काेराेनाभाइरसकाे वाहिरकाे वाेसाेले वनेकाे आवरण ध्वस्त हुन्छ (यदि तपाइकाे हातमा काेराेनाभाइरस कतैबाट आएर बसेकाे छ भने) र काेराेना भइरसकाे त्याे सुक्ष्म कण निस्प्रभावी बन्छ, मर्छ । त्यहि भएर यसका विज्ञहरूले सावुन पानीले हात धुनु भनेकाे हाे । रक्सी (अल्काेहल) भएका सेनिटाइजरहरूले पनि यस्तै काम गर्छ तर सावुन जतिकाे प्रभावकारी हुँदैन त्यसैले सावुन उपलब्ध छ र प्रयाेग गर्न मिल्छ भने सावुननै उत्तम हाे । सावुन पानीले हात धुने वानी वसालाैं ।
जव याे भाइरसले हाम्राे शरिरमा आक्रमण गर्दछ । तव यसकाे आरएनएले हाम्राे शरिरकाे काेषलाइ स्वतन्त्र रूपमा काम गर्न दिदैंन र भाइरसले भनेकाे अनुसार काम गर्न लगाउँछ । जसरी कम्प्युटरमा भाइरस पस्याे भने हामीलाइ एउटा वेभसाइट टाइप गर्दा अर्कै वा अस्लिल साइटमा लग्छ र कप्युटरमा हाम्राे भन्दा बढि नियन्त्रण भाइरसकाे हुन्छ । त्यसरी काेराेना भाइरस मानिसकाे शरिरमा पस्याे भने हाम्राे शरिरकाे काेषलाइ यसले नियन्त्रण गरेर उसले भनेकाे जस्ताे काम गराउँछ । त्यसरी भाइरसले हाम्राे सरिरमा थुप्रै काेरनाभाइरसकाे सन्तान उत्पादन गरिदिन्छ त्यसकाे लागि हाम्राे काेषमा भएकाे वाेसाे र प्राेटिनले सहयाेग गर्छ । र त्यसका सन्तानहरू हाम्राे सरिरकाे विभिन्न भागहरूमा प्रसारण हुन्छ । फाेक्साेमा पुग्छ र फाेक्साेबाट श्र्वास फेर्दा वा हाछिँउ गर्दा त्याे भाइरस राेगीकाे शरिरबाट वाहिर आउँछ । त्यसैले हामीलाइ मास्क लगाउन भनिएकाे हाे । त्याे अरूलाइ नसाराेस् भन्नकाे लागि।
(लेखकको भनाई: म कुनै भाइराेलाेजिष्ट वा सक्रमण विज्ञ हाेइन, यसबारे सुचनाहरू पढ्दै जाँदा मैलेभेटेकाे/पढेकाे कुराहरूलाइ सवैभन्दा सामान्य हिसावमा सवैले बुझ्ने गरि यहाँ राखेकाे मात्रै हाे ।विषेश गरि न्यूसाउथवेल्स विश्वविद्यालयका प्राध्यपक पाली थाेर्डसनकाे टुइटरबाट र चित्र अमेरिकनसाेसाइटी अफ माइक्राेवायाेलाेजीबाट लिएर मैले नेपालीमा लेखिदिएकाे हो।)
About the author:
Environment Scientist Dr. Uttam Babu Shrestha, MSc, PhD (USA) is Research Fellow at The Global Institute for Interdisciplinary Studies (GIIS), an independent, not-for-profit research institution based in Kathmandu, Nepal.
Prior to GIIS launching, Dr. Shrestha was a Vice-Chancellor’s Research Fellow at the Institute for Agriculture and the Environment, University of Southern Queensland, Australia. He has completed PhD in Environmental Science from the University of Massachusetts Boston, USA and has two masters’ degrees, one in Geographic Information Technology from Northeastern University, USA and the other in Botany from Tribhuvan University, Nepal. Dr. Shrestha worked at Harvard University, University of Massachusetts Boston, University of Maine, and Ashoka Trust for Research in Ecology and the Environment (ATREE), USA and Technical University of Munich, Germany before settling down in Kathmandu.